Urte asko igaro dira 1971ko apirilaren 8an Orpingtonen, Londresko hegoaldean, Cannock House eskola-egoitzan elkartu zenetik mundu osoko 28 herrialdetako ijito-talde bat, nork bere egoeraz hitz egiteko eta, batez ere, etorkizunean amesteko.
Bilera handi hartan, Gypsy Councileko (Ingalaterrako ijitoak eta Irlandako travellerrak) eta Tsigane Nazioarteko Batzordeko kideek antolatua, eta altzairuzko oihal deiturikoaren beste aldeko ijitoek ere parte hartu zutena, egiaztatu ahal izan zuten bazirela hainbat pertsona lanean denbora zeramatenak eta oso argi zutenak ijitoek berek erabaki behar zutela Herri gisa zuten patua. Horretarako, beren nortasun-ezaugarriei, koordinazio-moduari, mundura aurkezteko eta beren kultura aldarrikatzeko moduari eta abarri buruz hausnartu eta eztabaidatu behar zuten.
Biltzarrak iraun zuen ia astebetean, aitzindari haien ametsetako batzuk egia bihurtu ziren: Rom Herriaren bandera aukeratu zen, kolore berde eta urdinetan askatasun-mezua daramana; Gelem, Gelem, antzinako doinuetan oinarritutako ereserkia, jaio zen, Jarko Jovanovichek bere balalaikarekin konposatu zuena eta Bigarren Mundu Gerran nazien eskuetan sufritu eta hil zituzten ijitoei egindako omenaldia dena; era berean, hainbat batzordetan lanean jarraitzea adostu zuten, eta estaturik gabeko Herria dela mundu osoan aitortzea ere bai.
Batzorde horien eta hurrengo kongresuen lanak (II. Kongresua Genevan egin zen 1978an, III. Kongresua Götingen-en [AEF] 1981ean, IV. Kongresua Serock-en [Polonia] 1990ean eta V. Kongresua Pragan 2020an) emaitza onak eman ditu; ijito herriaren koordinazioarekin eta ikusgarritasunarekin zerikusia duten esanguratsu batzuk baino ez ditugu azpimarratuko: 1978an mundu-mailan eratu zen Rom-en Batasuna (ROMANO EKHIPE), eta, hurrengo urtean, NBEren aitorpena eta kontsulta-estatusa lortu zuten. Espainiako Estatuan, 1985ean, Union Romani sortu zen, bertan dauden 141 ijito-elkarteen interes komunak koordinatzeko. 2017ko martxoaren 10ean, Diputatuen Kongresuak aho batez onartu zuen Gobernuari eskatzea apirilaren 8a Ijito Herriaren Eguna dela ofizialki adieraz zezala, bai eta ijitoen bandera urdin, berde eta gurpil gorriduna eta Gelem Gelem ereserkia onar zitzala ere. Ministroen Kontseiluak hurrengo urtean onartu zuen eskaera hori. Zenbait autonomia-parlamentutan ijitoak aintzatesteko ekimenak egiten ari dira, eta herri hori hobetzeko plan estrategikoak garatzen ari dira duela urte askotatik.
Iaz, Europako Kontseiluak nabarmendu zuen oso garrantzitsua zela ikasleak heztea Holokaustoarekin eta ijitoen herriak Europa osoan jasan zuen indarkeriarekin lotutako gaietan, eta gobernuei eskatu zien hezkuntza-jarduerak txerta zitzatela, eta, aldi berean, nabarmendu zuen garrantzitsua dela ijitoen historia modu positiboan aurkeztea, bai eta tokiko, nazioko eta Europako kultura-ondareari egin eta egiten dioten ekarpena ere. 2021. urtearen hasieran, Europan proposatutakoarekin bat etorriz, legez besteko proposamen bat aurkeztu da Diputatuen Kongresuan Madrilen, Gobernuari eskatzeko “ijitoen herriaren onarpena” bermatzeko eta, autonomia-administrazioekin batera, ikasleek derrigorrezko hezkuntza amaitzean beren kultura eta historia ezagutzea bermatzeko.
Gaur egun, 20 milioi ijito bizi dira munduan, eta horietatik 15 milioi Europan bizi dira. Kontzentrazio handiena Erdialdeko Europan eta Balkanetako zati batean dago, erromaniek arrazakeria- eta diskriminazio-maila handiagatik salatzen dituzten eskualdeetan. Aurreko urteetan, elkarte guztiek, Erromaniar Batasunean (UR) ordezkatuta zeudenek, apirilaren 8ko ospakizunarekin bat egiteko deia egin zieten herritarrei. Oraingo honetan, komunitate-osasunaren beharrak direla eta, nahiz eta Londreseko Kongresuaren 50. urteurrenaren ospakizuna izan, ijitoek beren etxeetan geratu behar izan dute; ez dira ibaiertzetara hurbildu beren askatasun-sentimendua sinbolizatzen duten lore-petaloak botatzera; hala eta guztiz ere, ekimen xume eta adierazgarri batzuk egin dira eta komunikabideak eta gizarte-sareak aprobetxatu dituzte zabaltzeko. Halaber, gobernuek eta erakundeek ekintza sinbolikoak eta adierazpenak egin dituzte, baina kontuan izan behar dugu ijito elkarteek eta edozein ijitok bihotzez adierazi digutena: gure elkartasuna eta gure inplikazioa behar-beharrezkoa dela ijitoen aurkako ekintzarekin amaitzeko (antigitanismoarekin amaitzeko) eta, eskoletan, lan handia egin dezakegu horren alde.
Egilea: Luisa Maria Puertas
