Rosa Sensat i Vila Kataluniako hezitzaile eta pedagogo handia izan zen, eta eskola publikoa, demokratikoa, guztiontzakoa eta kalitatezkoa defendatu zuen. «Gizadiak askatasuna konkistatu du hezkuntzaren eta kulturaren bidez» errepikatzea gustatzen zitzaion. Haur eta lehen hezkuntzako etapen garrantzia eta maisu-maistren prestakuntza oinarrizko zutabe gisa defendatu zituen. Gainera, ikaslearekiko eta bere interesekiko errespetua sustatu zuen, eta bere ikaskuntzak eguneroko bizitzako esperientzietan oinarritu zituen, baita zientziarekin lotu ere.
El Masnoun (Bartzelona) jaio zen 1873an. Jaume Sensat korbeta kapitainaren –Rosak bederatzi urte zituela hil zen– eta Josepa Vilà brodatzailearen alaba izan zen. Bera, ama eta amona brodatuak eta parpailak eginez bizi izan ziren.
Irakasle gisa trebatu zen Bartzelonan, eta hamabost urterekin bere jaioterrian irakasle aritu zen. Ondoren, ikasketak zabaldu zituen Madrilen. Han, Institución Libre de Enseñanza erakundearen taldearekin harremanetan jarri zen, non Francisco Giner de los Ríos eta Bartolome Cossio ezagutu zituen.
1912aren amaieran, Junta de Ampliación de Estudiosen [Ikasketak Handitzeko Batzarra] beka jaso ondoren, abangoardiako eskola-esperientziak bisitatu zituen Belgikan, Suitzan (han Piageten lagun egin zen) eta Alemanian, Europan egiten ari ziren proposamen pedagogiko berriekin harremanetan jartzeko.
Nabarmentzekoa da L’Escola Novaren printzipioen eta neskentzako izaera zientifikoko irakaskuntzaren aldeko planteamenduen dibulgatzaile gisa egindako lan garrantzitsua.
Gainera, antolaketa-gaitasunagatik nabarmendu zen, hainbat ikastetxetan zuzendari gisa aplikatu zuena.
1914an Montjuic-eko Escola Municipal del Bosc-eko [Basoko Udal Eskola] nesken saileko zuzendari izendatu zuten. L’Escola Novaren ideiei atxikita, eskola publiko, laiko eta katalanaren printzipioei leial jarraitu zien eta benetako iraultza pedagogikoa bultzatu zuen. Eskola horrek Open Air Schools eta Waldschule berlindar eskolen ereduari jarraitzen zion, 1904an Alemanian hasi zirenak, eta, une horretatik aurrera, Europa eta Amerikan zehar hedatu zen aire zabaleko eskola mugimendu baten parte izan zirenak. Esperientzia horretatik abiatuta, Vers una nova escola [Eskola berri baterantz] liburua idatzi zuen 1934an.
Rosa Sensaten ustez, «Natura da haurren eboluzio normalerako ingurugirorik egokiena, bertan haurrak aire garbia, eguzkiaren argia eta ura izateko, ariketa fisikoa egiteko, eta askatasunerako eta alaitasunerako duen eskubidea bermatzen baita». Escola del Bosc-en oinarrizko zutabe batzuk honako hauek dira: hezkidetza, ikaskuntza esanguratsuaren bidez irakastea, haurrak maitatuak senti daitezen lortzea, naturarekiko harmonia aurkitzea, irakasleek haur bakoitzaren garapenera egokitu behar dute, elkarren bidez irakatsi…
Berrikuntza pedagogikoaren prozesuan aktiboki parte hartu zuen, eta ikastaro eta hitzaldiak eman zituen Mancomunitat de Catalunyak antolatzen zituen Escoles d’Estiuetan [Udako Eskolak]. Gainera, hainbat kongresutan parte hartu zuen (Parisen, 1922an, eta Nizan, 1932an). Matxinatu frankisten garaipenarekin, erretiroa hartzera zigortu zuten.
John Dewey, Ovide Decroly eta Édouard Claparèderen ekarpenetan oinarrituta, haren pedagogia eguneroko eskola-lanari buruzko analisian eta hausnarketa kritikoan oinarritzen da, Diaris d’escola [Eskolako egunkariak] delakoak erakusten duen bezala. Rosa Sensatek adierazi zuen ez dela aldaketaren beldur izan behar: «Gizartea eraldatu egiten da, eta bizi-ideal berriak sortzen diren heinean, eskolak bere joerak aldatu behar ditu, orainaren beharretara eta etorkizuneko horizonteetan marrazten direnetara egokitzeko».
Lan-metodoari dagokionez, haurrak lehen planoan egon behar du, eta, beraz, ekiten utzi behar zaio. Behatzen eta esperimentatzen irakatsi behar zaio, materialak eman behar zaizkio, eta egiten dituen jardueren eta bere bizitzaren arteko erlazioa erakutsi behar zaio. Gainera, jakin-mina, interesa eta laguntzeko gogoa piztu behar zaizkio. Arreta berezia jarri zuen heziketa moral eta estetikoan.
Rosa Sensaten dimentsio interesgarrienetako bat hezkuntzaren aldeko ekintza da, emakumea duintzeko eta ahalduntzeko tresna gisa. Carme Karr, Leonor Serrano eta beste hezitzaile garaikide batzuekin batera, sufragista britainiarren erradikaltasunetik urrun baziren ere, sexuen arteko eskubide-berdintasuna eskatzen zuen. Sensat oso kontziente zen bere garaiko emakume langileen ahuleziaz eta esplotazioaz. Horiek askatzeko, hezkuntza behar da, pertsona eta herritar aktibo gisa behar bezala ezagutzeko eta trebatzeko. Egoera txarraz eta patriarkatu nagusiaz jabetuta, hezkuntza-bidea jo zuen helburua lortzeko biderik baliagarrien eta eraginkorrentzat.
Rosa Sensaten hezkuntza feministako lanik nabarmenena 1921ean sortu zuen ikasketa-plan bat da, Kultura Institutuarekin eta Emakumearen Herri Liburutegiarekin, langile eta erdi-mailako emakumeei zuzendua. Berritzailea izan zen, neskei josten irakasten ematen zen denbora mugatu zuelako eta natura aztertzen edo praktika esperimentalak egiten eman zuelako. Horrela, proposamenak zentzu erreformista izan arren, feminismoaren aitzindari bihurtu zen.
Bere bizitza osoan «irakaskuntza pasio pertsonal eta konpromiso sozial bihurtu zuen».
Egilea: Alfonso Caño
